Ung thư và mối liên quan đến Dinh dưỡng

Bệnh ung thư là gì?

Nói đơn giản, ung thư là một bệnh của tế bào, và mọi dạng ung thư đều bắt đầu giống nhau. Ung thư bắt đầu khi thông tin di truyền trong một tế bào bị phá hủy bằng một cách nào đó và làm cho tế bào phân chia với tốc độ không kiểm soát được.

Kết quả là các nhóm tế bào này thường hình thành các cục, chỗ sưng to thường được gọi là u. U này sau đó phát triển to lên và tiếp tục phá hủy các mô hoặc cơ quan khỏe mạnh xung quanh, hoặc các tế bào ung thư có thể tách rời u ban đầu và xâm lấn thông qua dòng máu hoặc hệ thống lympho tới các bộ phận khác của cơ thể - quá trình này được gọi là “di căn”.

Nguyên nhân và yếu tố nguy cơ của ung thư

Phát triển ung thư là một quá trình sinh bệnh học phức tạp mà hiện nay cơ chế vẫn chưa được thực sự hiểu rõ. Nội tiết tố, tình trạng miễn dịch và sự thay đổi trong các vật liệu di truyền của tế bào có thể đều đóng vai trò trong quá trình phát triển ung thư.

Tuy nhiên chỉ có một phần nhỏ các trường hợp ung thư được gây nên bởi các gen lỗi đơn lẻ. Nguy cơ ung thư chủ yếu do các yếu tố môi trường gây ra như hút thuốc và các hình thức sử dụng các loại lá thuốc lá, năng lượng từ phản ứng hạt nhân, một số loại thuốc điều trị, một số hóa chất công nghiệp và các chất gây ô nhiễm – tất cả yếu tố này đều làm tăng nguy cơ mắc ung thư. Một số nhiễm khuẩn cũng liên quan tới tăng nguy cơ ung thư.

Ngược lại, các nghiên cứu nói chung đều thống nhất rằng các yếu tố môi trường khác như chế độ ăn và mức độ hoạt động thể lực, có thể làm giảm một phần ba nguy cơ ung thư của chúng ta. Những gì chúng ta ăn và uống và cách chúng ta hoạt động thể lực năng động như thế nào mỗi ngày sẽ cùng tác động giúp chúng ta bảo vệ cơ thể chống lại ung thư trong tất cả các giai đoạn của cuộc đời, từ thời thơ ấu đến khi về già.

Dinh dưỡng ảnh hưởng đến ung thư như thế nào?

Các yếu tố liên quan chế độ ăn được ước tính gây ra khoảng 30% ung thư ở các nước công nghiệp hóa, làm cho chế độ ăn trở thành yếu tố nguy cơ gây ung thư đứng thứ hai, chỉ sau thuốc lá. Ở các nước đang phát triển như Việt Nam, vai trò của chế độ ăn chiếm khoảng 20% hoặc hơn, nhất là khi các nguyên nhân khác như bệnh nhiễm trùng giảm xuống.

Các ung thư liên quan tới chế độ ăn bào gồm ung thư khoang miệng, hầu họng và thực quản, dạ dày, đại tràng, gan, tụy, phổi, vú, nội mạc tử cung, tiền liệt tuyến, thận.

Các nghiên cứu cho thấy các bằng chứng thuyết phục về việc làm gia tăng nguy cơ ung thư của tình trạng thừa cân-béo phì, tiêu thụ nhiều đồ uống có rượu, độc tố nấm mốc aflatoxin, một số dạng cá muối và lên men. Các yếu tố gần chắc chắn làm tăng nguy cơ ung thư bao gồm ăn nhiều thịt bảo quản, muối và thực phẩm bảo quản bằng muối, và các thực phẩm và đồ uống rất nóng (về nhiệt độ). Thừa cân và béo phì được cho là nguyên nhân quan trọng của ung thư mà có thể phòng tránh được.

Mỗi năm ở VN có khoảng 115.000 người chết vì ung thư, tương ứng 315 người/ngày. WHO xếp Việt Nam nằm trong 50 nước thuộc top 2 của bản đồ ung thư (50 nước cao nhất thuộc top 1). Việt Nam ở vị trí 78/172 quốc gia, vùng lãnh thổ khảo sát với tỉ lệ tử vong 110/100.000 dân, ngang với tỉ lệ tại Phần Lan, Somalia, Turmenistan.

Tính chung cả 2 giới, 5 loại ung thư có tỉ lệ mắc nhiều nhất tại Việt Nam gồm: Ung thư gan, hơn 25.000 ca (15,4%), kế đó là ung thư phổi (14,4%), ung thư dạ dày (10,6%), ung thư vú, ung thư đại tràng. 5 loại ung thư phổ biến nhất ở nam giới Việt gồm: Ung thư phổi (21,5%), ung thư gan (18,4%), ung thư dạ dày, ung thư đại tràng; ung thư hầu họng. Ở nữ giới, hàng đầu vẫn là ung thư vú, ung thư đại tràng, ung thư phổi, ung thư gan.

Thực phẩm nào cần hạn chế để phòng chống Ung thư

 a. Hạn chế ăn các thực phẩm mặn hoặc thực phẩm chế biến sẵn với muối (natri).

Muối là một chất bảo quản và tăng vị giác được sử dụng gần như trong tất cả các thực phẩm chế biến sẵn. Chúng ta khuyến cáo hạn chế tiêu thụ thực phẩm nhiều muối và thực phẩm chế biến sẵn với muối (natri) vì tiêu thụ quá nhiều liên quan tới tăng huyết áp và có thể tăng nguy cơ ung thư dạ dày.

Hạn chế lượng muối và gia vị chứa nhiều muối cho vào thực phẩm trong quá trình chuẩn bị và nấu ăn. Hạn chế chấm đồ ăn vào muối và gia vị mặn trước khi ăn. Tăng cường các cách chế biến như luộc, hấp thay cho kho, rim, rang thường cần nhiều gia vị mặn. Các loại gia vị tươi và khô có thể được dùng để thêm vị thay thế muối, do vậy hãy giữ cho tủ đựng gia vị của bạn đầy đủ.

 b. Hạn chế ăn thịt đỏ

Một trong những nội dung quan trọng của khuyến nghị chế độ ăn phòng chống ung thư là hạn chế khẩu phần thịt đỏ (như thịt bò, thịt trâu, thịt lợn, thịt chó …) và tránh thịt chế biến sẵn (thịt xông khói, thịt muối, giò, chả, xúc xích, lạp xường, thịt hộp ...). Một giả thuyết để giải thích mối liên quan giữa thịt đỏ và ung thư ruột liên quan tới một chất màu đỏ được gọi là hem. Chất này có thể phá hủy màng ruột, làm cho ung thư dễ có thể phát triển hơn. Thịt đỏ có thể cũng kích thích ruột tạo ra chất gây ung thư gọi là các chất N-nitroso, mà có thể phá hủy DNA trong tế bào chúng ta. Các loại thịt chế biến sẵn, như thịt ba rọi và dăm bông, có thể tạo ra hàm lượng các chất N-nitroso cao hơn thịt đỏ tươi. Điều này có thể giải thích vì sao mối liên quan với ung thư của chúng mạnh hơn.

Hãy thử các cách sau để giúp bạn cắt giảm lượng thịt đỏ bạn ăn hàng ngày như hãy ăn vài bữa ăn không thịt đỏ mỗi tuần, hãy ăn thịt gia cầm nạc như thịt gà không da, thay thế một số hoặc toàn bộ thịt bằng đậu hạt, đậu quả… là những thực phẩm giàu protein, nhiều vị và ít chất béo.

 c.  Đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm để dự phòng ung thư

Độc tố vi nấm Aflatoxin: Ở các nước có khí hậu nóng ẩm như Việt Nam và điều kiện vệ sinh kém thì thực phẩm thường bị nhiễm nấm mốc. Khi được nấu ở nhiệt độ cao thì nấm mốc có thể bị phá hủy nhưng độc tố do nấm mốc tiết ra thì vẫn tồn tại như Aflatoxin là độc tố phổ biến nhất có trong thực phẩm và được khẳng định là chất gây ung thư. Các loại thực phẩm hay bị nhiễm aflatoxin là tất cả các loại ngũ cốc, bao gồm gạo, ngô, bột mỳ, các loại đậu hạt, đặc biệt là lạc. Các loại hạt và hạt quả cũng có thể bị nhiễm aflatoxin. Thức ăn gia súc cũng có thể bị nhiễm aflatoxin và do đó có thể được bài tiết trong sữa hoặc tích tụ ở các mô. Do vậy, cần lưu ý lựa chọn các loại ngũ cốc, đậu, hạt mới thu hoạch và được bảo quản trong điều kiện đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm, tránh bị nhiễm nấm mốc. 

Nước dùng để ăn, uống có nhiễm Asen: Nghiên cứu cho thấy bằng chứng thuyết phục về việc tiêu thụ nước có nhiễm Asen là nguyên nhân gây ung thư phổi, và có thể là ung thư da. Do vậy cần đảm bảo nguồn nước dùng để sinh hoạt, ăn, uống phải đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm.

Tồn dư hóa chất bảo vệ thực vật, thuốc kích thích tăng trưởng…: Lượng tồn dư các bảo vệ thực vật trong thực phẩm dù được phép sử dụng nhưng vượt quá giới hạn cho phép cũng có thể làm tăng nguy cơ ung thư.  Do vậy cần lựa chọn các thực phẩm được trồng trọt và thu hoạch theo đúng quy trình đảm bảo dư lượng các hóa chất bảo vệ thực vật trong giới hạn cho phép hoặc dùng các chất bảo vệ thực vật hữu cơ không gây hại cho sức khỏe tại các cơ sở sản xuất có uy tín và được chứng nhận công nhận đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm trong quy trình sản xuất và sản phẩm thu hoạch.

Nhiễm độc do dụng cụ chứa đựng thực phẩm: Đồ ăn và đồ uống có thể bị nhiễm các hóa chất từ vật liệu bao gói, chứa đựng thực phẩm như đồ nhựa, kim loại và hộp xốp trong quá trình chế biến, lưu trữ và nấu ăn. Đối với đồ bao gói, chứa đựng bằng nhựa, các monomer như vinyl chroride, acrylonitrile, acrylamide, là các chất có thể gây ung thư, có thể nhiễm vào thực phẩm. Đặc biệt đối với các đồ bao gói chứa đựng thực phẩm bằng nhựa và xốp khi đựng đồ ăn nóng thì nguy cơ nhiễm các chất có thể gây ung thư sẽ cao hơn. Để đảm bảo an toàn, nên tránh bao gói, đựng thực phẩm vào đồ nhựa không đảm bảo chất lượng và hộp xốp, nhất là thực phẩm nóng hoặc để hâm nóng thực phẩm trong lò vi sóng.

Các khuyến cáo khác

-  Không hút thuốc lá hay nhai lá thuốc lá.

-  Nuôi con bằng sữa mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu và sau đó tiếp tục cho ăn bổ sung hợp lý vì đã có bằng chứng cho thấy rằng nuôi con bằng sữa mẹ có thể giúp bảo vệ bà mẹ chống lại ung thư như ung thư vú do liên quan tới cơ chế hoocmon và giảm nguy cơ thừa cân béo phì và các ung thư liên quan.

-  Giữ cân nặng ở mức hợp lý, không bị thừa cân-béo phì.

-  Tăng cường hoạt động thể lực.

-  Không lạm dụng rượu, bia:  Uống nhiều rượu, bia làm tăng nguy cơ của một số ung thư phổ biến bao gồm ung thư miệng và họng, thực quản, vú, gan và ruột. Do vậy nếu bạn quan tâm tới giảm nguy cơ ung thư của bạn, thì nên tránh hoặc hạn chế khẩu phần rượu của bạn là một khởi đầu tốt.